تقلید ، یعنی نظر دیگری را بر خود مقدم داشتن تا جایی که او را مسئول نتایج خوب یا بد کار خود بدانیم
تقلید در اسلام به این معنا است که در احکام اسلامی از کسانی که صاحب نظر هستند پیروی کنیم.
پیشینه تقلید در اسلام به زمانی برمی گردد که دسترسی مردم به امامانشان کم بود به طوری که نمی توانستند درباره چگونگی عمل به احکام از آنان سوالی بپرسند به ناچار از شاگردان آنها که در شهرهای نزدیک تر بودند سوال پرسیده و از آنها تقلید می کردند.
این بود تا زمان غیبت صغری که عملا دسترسی به امام تنها از طریق یک نفر امکان پذیر شد و این ماجرا ، لاجرم بودن تقلید را از شاگردان اهل بیت علیهم السلام بیشتر مشخص می کرد
در عصر غیبت کبری با توجه به غایب شدن کامل امام زمان از دید مردم بحث تقلید شکل جدی تری به خود گرفت و با گذشت زمان به عنوان یکی از مطمئن ترین راهها برای بدست آوردن حکم شرعی در میان مردم شیوع پیدا کرد
نکته قابل توجه اینکه ، تقلید چه درمورد احکام اسلام و چه در موارد دیگر نیاز به دلیل ندارد. همانطور که هر کسی به افرادی که علم و تجربه بیشتری دارند مراجعه می کنند. مثلا یک مسلمان وظیفه دارد به احکامی که از طرف خدا آمده عمل نماید ، در عین حال نمی تواند این احکام را از منابع مورد نظر دین اسلام استخراج کند و آن را بفهمد پس باید از کسی که چنین علم و مهارتی را دارد پیروی نماید. سایر افراد نیز در هر مسئله ای از همین الگو پیروی می کنند. یک مسلمان نیز از فرد متخصصی که بتواند احکام الهی را از منابع معتبر استخراج نماید پیروی می کند.
منابع مورد تایید اسلام برای استخراج احکام
- قرآن
- حدیث
- نظر اکثر علما
- عقل
به این ترتیب ، مسلمانان از عالمی تقلید می کنند که بتواند تمامی احکام را از منابع فوق استخراج نماید. عالمی که ابتدا درباره آیات قرآنِ مرتبط با آن موضوع تحقیق نماید ؛ سپس احادیث و روایاتی را که از اهل بیت علیهم السلام در منابع معتبر موجود است بررسی نماید ، سپس نظر علمای حال و گذشته را مورد نظر قرار دهد و در نهایت از میان آنچه که تحقیق کرده به وسیله عقل خود حکم نهایی را صادر نماید.
تقلید در برخی موارد، از جمله در مورد احکامی که خود انسان به آن یقین دارد ، مجاز نیست ، بلکه در مواردی جایز است که علم و یقین برای خود شخص وجود نداشته باشد.
مورد دیگر ، اصول دین است که شامل توحید ، عدل ، نبوت ، امامت و معاد می شود. البته این که می گوییم نباید در اصول دین تقلید کند فقط شامل اصل این موارد می شود وگرنه درمورد مصادیق آنها مانند اینکه امام چه کسی است می تواند به گفته پیامبر - از آن جهت که او را قبول دارد - اکتفا نماید
از دیگر موارد می توان به مسائل اقتصادی ، فرهنگی ، اجتماعی ، خانواده و تربیت فرزند اشاره کرد که شامل بحث تقلید نمی شود بلکه مانند احکام شرعی که به متخصص آن رجوع کردیم در موضوعات فوق نیز باید از کارشناس مربوط به همان رشته استفاده کنیم.
نکته قابل ذکر این است که تقلید فقط در جایی مطرح می شود که مقلد چیزی را نداند پس اگر کسی به درجه اجتهاد برسد یعنی بتواند با استفاده از منابعی که گفته شد ، احکام الهی را استخراج نماید نباید از کسی تقلید کند و در این مورد می تواند به نظر خود عمل نماید.
واضح است که مسئله اجتهاد با برداشتهای شخصی که هر از گاهی به نظر برخی افراد می رسد و بعضا مغایر اصول دین اسلام است تفاوت می کند.
شرایط مرجع تقلید
- بالغ باشد
- عاقل باشد
- شیعه دوازده امامی باشد
- عادل باشد( گناه علنی نکند یا مشهور به گناه نباشد)
- مرد باشد( هر چند زن هم می تواند مانند مردان به درجه اجتهاد برسد اما نمی توان از او تقلید کرد)
- باید در تمامی احکام شرعی مجتهد باشد بنابراین از کسی که فقط در بخشی از احکام ، مجتهد است نمی توان تقلید کرد
- علم او از مجتهدین زمان خودش بیشتر باشد(البته تشخیص اعلمیت به مقلد بستگی دارد به همین خاطر ممکن است یک نفر ، شخصی را اعلم بداند و دیگری شخص دیگری را)
- حلال زاده باشد
- نسبت به دنیا حریص نباشد