در صدر اسلام در شبه جزیره عربستان، علاوه بر بت پرستان، یهودیان و مسیحیان نیز سکونت داشتند. آنها بعنوان یک جمعیت قابل توجه ، مشمول تبلیغ دین اسلام شدند و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اسلام را به آنها هم عرضه داشتند. اما همه مسیحیان ایمان نیاوردند. در چنین شرایطی، بر خلاف مسیحیت که اصلا قانون اجتماعی ندارد، روابط مسلمانان با مسیحیان در نظام کامل و جامع اسلام تعریف شده است. یکی از این اصول، عدم دوستی و تبعیت کامل از یهودیان و مسیحیان بود.این حکم با توجه به اینکه یهودیان و مسیحیان، مسلمانان را به کفر دعوت می کردند، دین اسلام را مسخره می کردند و نماز و سایر مناسک اسلامی را به تمسخر و بازی می گرفتند، صادر شد. خداوند در قرآن به مسلمانان می گوید کار آنان با خداست. ولی برای حفظ ایمان مسلمانان از آنها می خواهد یهودیان و مسیحیان را دوست و مشاور خود نگیرند و از آنها تبعیت نکنند. اما با این همه مسلمانان باید با مسیحیان مدارا کنند و اگر از طرف آنها آزار دیدند، صبر کنند و تقوای الهی پیشه کنند. همچنین خداوند در قرآن خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: آنان را به دین اسلام دعوت کن و بر این دعوت استقامت داشته باش و از هواهای نفسانی آنها پیروی نکن.
طبق آیه مباهله، ، حقانیت اسلام بر مسیحیان ثابت شد، اما آنها باز هم ایمان نیاوردند. ولی با این حال در سلامت و امنیت کامل در حکومت اسلامی زندگی کردند.
طبق آیات قرآن، خداوند از پیامبر می خواهد برای دعوت مسیحیان به اسلام بر عقاید مشترک تاکید کند تا شاید زمینه بیشتری برای پذیرش آنها بوجود آید. همچنین در ترغیب مسیحیان به پذیرش اسلام وعده می دهد اگر اهل کتاب به آيين اسلام ايمان آوردند و پرهيزکاري کردند، يقيناً گناهانشان را محو می کنیم، و آنان را در بهشت هاي پر نعمت جای می دهیم.
در کنار همه دستورات و راه کارهایی که گفته شد، اعم از مدارا و تبلیغ بر مبنای مشترکات، مسیحیان نیز همچون دیگر انسانها مجبور به پذیرش اسلام نیستند و می توانند با حفظ اعتقاد خود در سایه حکومت اسلامی در امنیت زندگی کنند، اما این صبر و مدارا تا زمانی است که آنها به قوانین شهروندی پای بند باشند. در حقیقت اسلام به اهل کتاب تا زمانی که قوانین و احکام اسلام را محترم شمارند و دست به تحریکات بر ضد مسلمانان نزنند و تبلیغات مخالف اسلام نکنند، اجازه مى‏‌دهد که به صورت یک اقلیت سالم مذهبى با مسلمانان زندگى مسالمت آمیز داشته باشند، و یکى از نشانه‌‏هاى تسلیم آنها در برابر این نوع همزیستى مسالمت‏ آمیز، پرداخت «جزیه» است که یک نوع مالیات سرانه، می‌باشد. اما اگر با اقدامات و آشوبهای خود نظم و امنیت جامعه اسلامی را خدشه دار کنند و به تبلیغ علیه اسلام بپردازند، جنگ با آنها جایز است.

اصول روابط مسلمانان با مسیحیان

الف) عدم دوستی و تبعیت از ایشان
• یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تُطِیعُوا فَرِیقًا مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ یَرُدُّوکُمْ بَعْدَ إِیمَانِکُمْ کَافِرِینَ (آل عمران ۱۰۰)
اي اهل ايمان! اگر از گروهي از کساني که به آنان کتاب داده شده اطاعت کنيد، شما را پس از ايمانتان به کفر بازمي گردانند

• یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِیَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ(مائده ۵۱)
اي اهل ايمان! يهود و نصاري را سرپرستان و دوستان خود مگيريد، آنان سرپرستان و دوستان يکديگرند [و تنها به روابط ميان خود وفا دارند]. و هر کس از شما، يهود و نصاري را سرپرست و دوست خود گيرد از زمره آنان است؛ بي ترديد خدا گروه ستمکار را هدايت نمي کند. 

• یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَاءَ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ * وَإِذَا نَادَیْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ (مائده ۵۷-۵۸)
اي مؤمنان! کساني که دين شما را مسخره و بازيچه گرفته اند، چه از اهل کتاب و چه از کافران، سرپرستان و دوستان خود مگيريد؛ و اگر مؤمن هستيد از خدا پروا کنيد. (۵۷) و چون براي نمازْ ندا در مي دهيد، آن را به مسخره و بازي مي گيرند؛ اين کار زشتشان به سبب اين است که آنان گروهي هستند که [در حقايق و معارف] انديشه نمي کنند. (۵۸)

• إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُمْ بِمَا کَانُوا یَفْعَلُون (انعام ۱۵۹)
مسلماً کساني که دينشان را بخش بخش کردند، وگروه گروه شدند، تو را هيچ پيوندي با آنان نيست، کار آنان فقط با خداست، سپس به اعمالي که همواره انجام مي دادند، آگاهشان مي کند. 

ب) صبر و مدارا با مسیحیان
• وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (بقره ۱۰۹)
بسيارى از اهل كتاب پس از آنكه حق براى آنان روشن شد به سبب حسدى كه از وجودشان شعله كشيده ، دوست دارند كه شما را پس از ايمانتان به كفر بازگردانند . هم اكنون [از ستيز و جدال با آنان] درگذريد ، و [از آنان] روى بگردانيد ، تا خدا فرمانش را [به جنگ يا جزيه] اعلام كند ؛ يقيناً خدا بر هر كارى تواناست 

• لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوَالِکُمْ وَأَنْفُسِکُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَمِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا أَذًى کَثِیرًا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الأمُورِ (آل عمران ۱۸۶)
يقيناً در اموال و جان هايتان امتحان خواهيد شد، و مسلماً از کساني که پيش از شما کتاب آسماني به آنان داده شده و [نيز] از کساني که شرک آوردند، سخنان رنج آور بسياري خواهيد شنيد، و اگر [در برابر آزار اينان] شکيبايي ورزيد و [از تجاوز از حدود الهي] بپرهيزيد [سزاوارتر است.] اين اموري است که ملازمت بر آن از واجبات است. 

• مَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ... فَلِذَلِکَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتَابٍ وَأُمِرْتُ لأعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ لا حُجَّةَ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ (شوری ۱۳-۱۵)
از دين آنچه را به نوح سفارش كرده بود ، براى شما تشريع كرد و آنچه را به تو وحى كرديم ؛ و آنچه ابراهيم و موسى و عيسى را به آن توصيه نموديم [اين است] كه دين را برپا داريد و در آن گروه گروه نشويد . بر مشركان دينى كه آنان را به آن می خوانی گران است . خدا هر كس را بخواهد به سوى [اين] دين جلب می کند، و هر كسى كه به سوى او بازگردد هدايت می كند. (۱۳) [جامعه‏ هاى دينى در طول تاريخ] گروه گروه نشدند ، مگر پس از آنكه [نسبت به حقّانيّت دين به وسيله كتاب‏هاى آسمانى] آگاهى به سويشان آمد ، [اين پراكندگى و تفرقه به سبب] حسد و دشمنى ميان خودشان بود ، و اگر از سوى پروردگارت فرمانى [بر مهلت يافتنشان] تا زمانى معيّن پيشى نگرفته بود ، بی ترديد ميانشان [به نابودى] حكم شده بود . و يقيناً كسانى كه پس از آنان كتاب آسمانى [قرآن] را به ميراث يافتند ، نسبت به آن در ترديدى سخت هستند . (۱۴) آنان را [به سوى همان آيينى كه به تو وحى شده] دعوت كن ، و همان گونه كه مأمورى [بر اين دعوت] استقامت كن ، و از هواهاى نفسانى آنان پيروى مكن و بگو : به هر كتابى كه خدا نازل كرده ايمان آوردم ، و مأمورم كه در ميان شما به عدالت رفتار كنم ؛ خدا پروردگار ما و شماست ؛ اعمال ما براى خود ما و اعمال شما براى خود شماست ؛ ديگر ميان ما و شما [پس از روشن شدن حقايق] هيچ برهانى نيست ؛ خدا ما و شما را [در عرصه قيامت] جمع می کند، و بازگشت [همه] به سوى اوست .(۱۵)

ج) گفتگو با مسیحیان و دعوت آن ها به اسلام

• روش گفتگو

فَإِنْ حَاجُّوکَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ وَقُلْ لِلَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ وَالأمِّیِّینَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَیْکَ الْبَلاغُ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ (آل عمران ۲۰)
پس اگر با تو جدال و گفتگوي خصومت آميز کردند، [فقط در پاسـخشان] بگو: من و همه پيروانمْ وجود خود را تسليم خدا کرده ايم. و به اهل کتاب و به بي سوادانِ [مشرک] بگو: آيا شما هم تسليم شده ايد؟ پس اگر تسليم شوند، قطعاً هدايت يافته اند، و اگر روي گرداندند [برتو دشوار و سخت نيايد] که آنچه بر عهده توست فقط ابلاغ [پيام خدا] ست؛ و خدا به بندگان بيناست. (۲۰)

• مباهله با مسیحیان نجران

فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ * إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلا اللَّهُ وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (آل عمران ۶۱-۶۲)
پس هر که با تو درباره او [عيسي] پس از آنکه بر تو [به واسطه وحي، نسبت به احوال وي] علم و آگاهي آمد، مجادله و ستيز کند، بگو: بياييد ما پسرانمان را و شما پسرانتان را، و ما زنانمان را و شما زنانتان را، و ما نفوسمان را و شما نفوستان را دعوت کنيم؛ سپس يکديگر را نفرين نماييم، پس لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.(۶۱) يقيناً اين [واقعياتي که بيان شد،] همان داستان راست و درست [مسيح] است؛ [و الوهيّت او يا فرزند خدا بودنش از پندارهاي واهي و ادعاهاي باطل نصاري است] و هيچ معبودي جز خدا نيست؛ و يقيناً خداست که تواناي شکست ناپذير و حکيم است. (۶۲)

• دعوت مسیحیان به ایمان با عنایت به وجوه مشترک

قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلا نَعْبُدَ إِلا اللَّهَ وَلا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (آل عمران ۶۴)
بگو: اي اهل کتاب! بياييد به سوي سخني که ميان ما و شما يکسان است [و همه کتاب هاي آسماني و پيامبران آن را ابلاغ کردند] که جز خداي يگانه را نپرستيم، و چيزي را شريک او قرار ندهيم، و بعضي از ما بعضي را ارباباني به جاي خدا نگيرد. پس اگر [از دعوتت به اين حقايق] روي گرداندند [تو و پيروانت] بگوييد: گواه باشيد که ما [در برابر خدا و فرمان ها و احکام او] تسليم هستيم. (۶۴)

• تشویق مسیحیان به ایمان 

...لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ (آل عمران ۱۱۰)
..... و اگر اهل کتاب ايمان مي آوردند قطعاً براي آنان بهتر بود؛ برخي از آنان مؤمن [به قرآن و پيامبرند] و بيشترشان فاسقند. (۱۱۰)

• تشویق مسیحیان به تقوا

وَلِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَلَقَدْ وَصَّیْنَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَإِیَّاکُمْ أَنِ اتَّقُوا اللَّهَ وَإِنْ تَکْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَکَانَ اللَّهُ غَنِیًّا حَمِیدًا (نساء ۱۳۱)
و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالکيّت و فرمانروايي خداست. و البته ما کساني را که پيش از شما کتاب آسماني به آنان داده شده است، و نيز شما را سفارش کرديم که [در همه امورتان] از خدا پروا کنيد. و [هشدار داديم] اگر کفر ورزيد [زياني به او نمي رسانيد]؛ زيرا آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالکيّت و فرمانروايي خداست، و خدا همواره بي نياز و ستوده است. 

• ترغیب مسیحیان به ایمان و تقوا

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ (مائده ۶۵)
و اگر اهل کتاب [به آيين اسلام] ايمان مي آوردند و پرهيزکاري مي کردند، يقيناً گناهانشان را محو مي کرديم، و آنان را در بهشت هاي پر نعمت در مي آورديم. 

• گفتگو با مسیحیان

وَلا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکِتَابِ إِلا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِلا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِی أُنْزِلَ إِلَیْنَا وَأُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُکُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (عنکبوت ۴۶)
و با اهل کتاب جز با نيکوترين شيوه مجادله و گفتگو مکنيد، مگر با کساني از آنان که [در مجادله با شما] ظالمانه به ميدان آيند، و بگوييد: به آنچه به سوي ما و به سوي شما نازل شده است، ايمان داريم و معبود ما و معبود شما يکي است و ما تسليم [فرمان ها و احکام] او هستيم.

• دعوت به اسلام

فَلِذَلِکَ فَادْعُ ... وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتَابٍ وَأُمِرْتُ لأعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ لا حُجَّةَ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ(شوری ۱۵)
آنان را [به سوى همان آيينى كه به تو وحى شده] دعوت كن ، و همان گونه كه مأمورى [بر اين دعوت] استقامت كن ، و از هواهاى نفسانى آنان پيروى مكن و بگو : به هر كتابى كه خدا نازل كرده ايمان آوردم ، و مأمورم كه در ميان شما به عدالت رفتار كنم ؛ خدا پروردگار ما و شماست ؛ اعمال ما براى خود ما و اعمال شما براى خود شماست ؛ ديگر ميان ما و شما [پس از روشن شدن حقايق] هيچ برهانى نيست ؛ خدا ما و شما را [در عرصه قيامت] جمع مى‏كند ، و بازگشت [همه] به سوى اوست .

ج) جنگ و قتال با مسیحیان
• قَاتِلُوا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلا بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَلا یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ حَتَّى یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ (توبه ۲۹)
با کساني از اهل کتاب که به خدا و روز قيامت ايمان نمي آورند، و آنچه را خدا و پيامبرش حرام کرده اند، حرام نمي شمارند، و دين حق را نمي پذيرند، بجنگيد تا با دست خود در حالي که [نسبت به احکام دولت اسلامي] متواضع و فروتن اند، جزيه بپردازند.