۱. عيسى بن مريم عليه السلام: به راستى به شما مى ‏گويم: بدترين مردم، دانشمندى است كه دنياى خود را بر دانش خويش برمى ‏گزيند و دوستدارش مى ‏شود و در پى آن برمى ‏آيد و برايش مى ‏كوشد، تا آن جا كه اگر بتواند مردم را در سرگردانى بيفكند، اين كار را مى‏ كند. گستردگى نور خورشيد براى نابينايى كه آن را نمى ‏بيند، به چه كار آيد؟! اين چنين، دانش آن دانشمندى كه آن را به كار نبندد، وى را سودى نبخشد.(۱)

۲. عيسى بن مريم عليه السلام: چگونه از اهل دانش به شمار آيد كسى كه سخن را مى‏ جويَد تا آن را بازگو كند، و نمى ‏جويدَش تا آن را به كار ببندد؟!(۲)

۳. عيسى مريم عليه السلام‏- به حواريان: اى نمك زمين! فاسد مشَويد؛ چرا كه هر فاسد شونده‏ اى، با نمك، درمان مى‏ شود؛ ليكن چون نمك فاسد شود، درمانى نخواهد داشت.(۳) و (۴)

۴. عيسى بن مريم عليه السلام‏- در پاسخ به اين پرسش كه: اى روح و كلمه خدا! فتنه ‏انگيزترين مردمان كيست؟- فرمود: لغزش دانشمند؛ [زيرا] هرگاه دانشمند بلغزد، با لغزش او، انسان‏هاى بسيارى مى ‏لغزند.(۵)

۵. عيسى بن مريم عليه السلام: اى دانشمندان فاسد! بر درهاى بهشت نشسته ‏ايد و نه خود به آن در مى‏ آييد و نه مى ‏گذاريد بينوايان به آن درآيند. همانا بدترين مردم نزد خدا، عالِمى است كه با علم خويش دنيا را مى‏ جويد.(۶)

۶. عيسى بن مريم عليه السلام: دينار، درد دين است و عالِم، طبيب دين. پس هرگاه ديديد كه طبيب، اين درد را به سوى خود مى ‏كشد، به او بدگمان شويد و بدانيد كه او خيرخواه ديگرى هم نيست.(۷)

۷. عيسى بن مريم عليه السلام خطاب به دانشمندان فاسد: اى بندگان دنيا! مَثَل شما مَثَل چراغ است كه براى مردم نورافشانى مى ‏كند؛ امّا خودش را مى‏ سوزاند.(۸)

۸. عيسى بن مريم عليه السلام: اى بندگان بد! مانند بازهاى شكارى و روبهان حيله‏ گر و گرگان خيانت ‏پيشه و شيران درنده نباشيد تا با مردم آن كنيد كه اين درندگان با شكارهاى خود مى‏ كنند: گروهى را برباييد و گروهى را بفريبيد و به گروهى نيرنگ زنيد!(۹)و(۱۰)

۹. عيسى بن مريم عليه السلام: شوربخت ‏ترينِ مردم، كسى است كه مردم او را به دانشش بشناسند نه به كردارش.(۱۱)

۱۰. عيسى بن مريم عليه السلام‏: به راستى به شما مى‏ گويم: چگونه اميدوار باشم كه از آنچه مى ‏گويم، بهره ‏مند مى ‏شويد، در حالى كه حكمت از دهان‏هايتان بيرون مى‏ آيد و به گوش‏هايتان وارد نمى ‏شود، با آن كه ميان دهان و گوش، تنها چهار انگشت [فاصله‏] است، و دل‏هايتان حكمت را در خود جاى نمى‏ دهد؟! پس، نه آزادگانى ارجمنديد و نه بندگانى پرهيزگار.(۱۲)

۱۱. عيسى بن مريم عليه السلام: تا به كِى راه را براى شب رُوان توصيف مى ‏كنيد و خود با سرگشتگان مى ‏مانيد؟ از دانش، اندكى بايد، و از كردار، بسيار.(۱۳) و (۱۴)

۱۲. عيسى بن مريم عليه السلام مى ‏فرمود: «اى جمع ياران! تا كى پند داده شويد و پند نگيريد. شما خستگى را بر واعظان تحميل كرديد».(۱۵)

۱۳. عيسى بن مريم عليه السلام مى ‏فرمود: «كسى كه نماز مى ‏خواند و روزه مى ‏گيرد و در عين حال، گناهان را رها نمى‏ كند، در ملكوت، دروغگو نوشته مى‏ شود».(۱۶)

۱۴. عيسى بن مريم عليه السلام: واى بر شما، اى دانشمندان فاسد! مزد مى ‏گيريد و كار نمى‏ كنيد! زودا كه كارفرما كارش را طلب كند، و زودا كه از دنيا به سوى تاريكىِ گورشان برند. چگونه از اهل دانش است كسى كه ره‏سپار آخرتش باشد، امّا به دنياى خويش روى مى ‏آورد، و آنچه به زيان اوست براى وى بيشتر مورد رغبت است از آنچه سودش مى ‏رساند!(۱۷)

۱۵. عيسى بن مريم عليه السلام: واى بر شما اى دانشمندان فاسد! آيا مرده نبوديد و او شما را زنده كرد و چون زنده تان كرد، باز مُرديد؟! واى بر شما! آيا از دانش بى ‏بهره نبوديد و او به شما آموخت، و هنگامى كه به شما آموخت، فراموش كرديد؟! واى بر شما! آيا نافرهيخته نبوديد و او دانش وفهمتان داد و چون دانش و فهمتان داد باز نادان شُديد؟! واى بر شما! آيا گم‏راه نبوديد و او شما را راه نمود و چون راهتان نمود، دوباره گم‏راه شُديد؟!

واى بر شما! آيا كور نبوديد و او شما را بينا ساخت و چون بينايتان ساخت، دگر باره كور شُديد؟! واى بر شما! آيا كر نبوديد و او شما را شنوا ساخت و چون شنوايتان ساخت، دوباره كر شديد؟! واى بر شما! آيا گنگ نبوديد و او شما را گويا ساخت، و چون گوياتان ساخت دوباره گنگ شُديد؟! واى بر شما! آيا در پى پيروزى نبوديد و چون پيروزتان كرد، به عقب‏(۱۸) و (۱۹) برگشتيد؟!

واى بر شما! آيا خوار نبوديد و او شما را عزّت بخشيد، و چون عزت و توان يافتيد به زورگويى و تجاوز و نافرمانى پرداختيد؟! واى بر شما! آيا در زمين، مستضعف نبوديد، چندان كه مى ‏ترسيديد مردم شما را بربايند و او شما را يارى داد و حمايت كرد، و چون يارى ‏تان كرد، به استكبار و گردن‏فرازى روى آورديد؟! پس واى بر شما از خوارى روز رستاخيز كه چگونه شما را زبون و تحقير كند؟! واى بر شما اى دانشمندان فاسد! همچون ملحدان رفتار مى‏ كنيد و آرزوى وارثان [بهشت‏] را داريد، و چون امان يافته‏ گان [از عذاب و كيفر خدا] آسوده خاطر به سر مى ‏بريد. كار خدا چنان نيست كه شما آرزو مى ‏كنيد و مى ‏پسنديد.(۲۰) آرى! براى مردن، زاد و ولد مى ‏كنيد، و براى ويران شدن، مى‏ سازيد و آباد مى ‏كنيد، و براى وارثان، فراهم مى ‏آوريد.(۲۱)

۱۶. عيسى بن مريم عليه السلام: واى بر دانشمندان فاسد! كه چه سان آتش [دوزخ‏] بر آنان زبانه خواهد كشيد!(۲۲)و(۲۳)

۱۷. عيسى بن مريم عليه السلام: چگونه از اهل دانش است كسى كه دنياى خود را بر آخرتش ترجيح مى ‏دهد و به دنيا رغبت بيشترى دارد؟!(۲۴)

۱۸. عيسى بن مريم عليه السلام: چگونه از اهل دانش است كسى كه رهسپار آخرت خويش است؛ امّا به دنياى خود رو كرده است، و آنچه را به او زيان مى ‏زند، بيشتر از آنچه به او سود مى ‏رساند، دوست دارد؟!(۲۵)

پاورقی
(۱). تحف العقول: ص ۵۰۳، بحار الأنوار: ج ۱۴ ص ۳۰۷ ح ۱۷؛ جامع بيان العلم وفضله: ج ۲ ص ۵، تاريخ دمشق: ج ۴۷ ص ۴۶۱ عن وهب بن منبه وفيهما ذيله من« وماذا يغني».
(۲). سنن الدارمي: ج ۱ ص ۱۱۰ ح ۳۷۴، شعب الإيمان: ج ۲ ص ۳۱۴ ح ۱۹۱۷، حلية الأولياء: ج ۶ ص ۲۸۰ الرقم ۳۸۴، تاريخ دمشق: ج ۴۷ ص ۴۶۴ كلّها عن هشام الدستوائي، منية المريد: ص ۱۴۱، بحار الأنوار: ج ۲ ص ۳۹ ح ۶۶.
(۳). هكذا في المصدر، ولعلّ الصواب:« فإنّما».
(۴). الزهد لابن المبارك: ص ۹۶ ح ۲۸۳ عن عمران الكوفي، حلية الأولياء: ج ۵ ص ۷۳ عن خلف بن حوشب نحوه وليس فيه ذيله من« وإنّ الملح ...» وراجع: مكارم الأخلاق: ج ۲ ص ۳۷۱ ح ۲۶۶۱.
(۵). الزهد لابن المبارك: ص ۵۲۰ ح ۱۴۷۴ عن عبيد اللَّه بن أبي جعفر، البداية والنهاية: ج ۲ ص ۹۱ عن عكرمة، تاريخ دمشق: ج ۴۷ ص ۴۶۰.
(۶). البداية والنهاية: ج ۲ ص ۹۱، تاريخ دمشق: ج ۴۷ ص ۴۶۲ كلاهما عن وهب، الدرّ المنثور: ج ۲ ص ۲۱۴.
(۷). الخصال: ص ۱۱۳ ح ۹۱ عن الأصبغ بن نباتة عن الإمام عليّ عليه السلام، روضة الواعظين: ص ۴۶۸، بحار الأنوار: ج ۷۳ ص ۱۴۰ ح ۱۲؛ شعب الإيمان: ج ۲ ص ۳۰۷ ح ۱۸۸۹، تاريخ الإسلام للذهبي: ج ۱۰ ص ۲۳۳ الرقم ۱۵۱، حلية الأولياء: ج ۶ ص ۳۶۱ الرقم ۳۹۵ كلّها عن سفيان نحوه من دون إسناد إليه عليه السلام.
(۸). تحف العقول: ص ۵۰۱، بحار الأنوار: ج ۱۴ ص ۳۰۴.
(۹). الحداء: جمع حدأة، وهو طائر يطير يصيد الجرذان( لسان العرب: ج ۱ ص ۵۴« حدأ»).
(۱۰). تحف العقول: ص ۳۹۳ عن الإمام الكاظم عليه السلام، بحار الأنوار: ج ۷۸ ص ۳۰۸ ح ۱.
( ۱۱). عدّة الداعي: ص ۶۹، مصباح الشريعة: ص ۳۶۸، بحار الأنوار: ج ۲ ص ۵۲ ح ۱۹.
( ۱۲). الزهد الكبير: ص ۱۶۸ ح ۳۸۴، تاريخ دمشق: ج ۴۷ ص ۴۶۳، الزهد وصفة الزاهدين: ص ۷۳ ح ۱۳۶ وفيه« إخوان» بدل« أحرار» وكلها عن عيسى المرادي، حلية الأولياء: ج ۶ ص ۲۷۹ الرقم ۳۸۴ عن هشام الدستوائي نحوه.
(۱۳). أدلج: سار اللّيل كلّه( المصباح المنير: ص ۱۹۸« دلج»). والكلام على الاستعارة.
(۱۴). عيون الأخبار لابن قتيبة: ج ۲ ص ۱۲۷.
(۱۵). تاريخ دمشق: ج ۴۷ ص ۴۶۵.
(۱۶). سير أعلام النبلاء: ج ۱۳ ص ۱۹۶، تاريخ دمشق: ج ۴۷ ص ۴۴۸.
(۱۷). الأمالي للطوسي: ص ۲۰۸ ح ۳۵۶، الكافي: ج ۲ ص ۳۱۹ ح ۱۳ نحوه وكلاهما عن حفص بن غياث عن الإمام الصادق عليه السلام، بحار الأنوار: ج ۲ ص ۱۰۹ ح ۱۲؛ سنن الدارمي: ج ۱ ص ۱۰۹ ح ۳۷۴، الزهد لابن حنبل: ص ۹۶، شعب الإيمان: ج ۲ ص ۳۱۴ ح ۱۹۱۷ كلّها عن هشام الدستوائي نحوه، الدرّ المنثور: ج ۲ ص ۲۰۹.
(۱۸). بخوضكم في الدنيا والشهوات، وترككم الإقبال على الآخرة، فكنتم خلقتم للآخرة ونعيمها والبقاء فيهافأعرضتم عنها وأقبلتم إلى الدنيا، فصرتم ميّتين بل أشدّ خيبة منهم: لأنّكم في الآخرة معذّبون وعن نعيمها محرومون.( هامش بحار الأنوار: ج ۱۴ ص ۳۱۲).
( ۱۹). الأبكم: الذي خلق أخرس لا يتكلّم( النهاية: ج ۱ ص ۱۵۰« بكم»).
(۲۰). الخَطْفُ: استلاب الشي‏ء وأخذه بسرعة( النهاية: ج ۲ ص ۴۹« خطف»).
(۲۱). تحف العقول: ص ۵۰۸، بحار الأنوار: ج ۱۴ ص ۳۱۲ ح ۱۷.
(۲۲). تتلظّى: أي تلتهب وتضطرم، من لظى‏ وهو اسم من أسماء النار( النهاية: ج ۴ ص ۲۵۲« لظا»).
(۲۳). الكافي: ج ۱ ص ۴۷ ح ۲ عن حفص بن غياث عن الإمام الصادق عليه السلام، منية المريد: ص ۱۴۱ وفيه« تصلى» بدل« كيف تلظّى»، بحار الأنوار: ج ۲ ص ۳۹ ح ۶۷.
(۲۴). سنن الدارمي: ج ۱ ص ۱۰۹ ح ۳۷۴، الزهد لابن حنبل: ص ۹۶، شعب الإيمان: ج ۲ ص ۳۱۴ ح ۱۹۱۷، حلية الأولياء: ج ۶ ص ۲۷۹ الرقم ۳۸۴ كلّها عن هشام صاحب الدستوائي، الدرّ المنثور: ج ۲ ص ۲۰۹؛ منية المريد: ص ۱۴۱ نحوه، بحار الأنوار: ج ۲ ص ۳۹ ح ۶۶.
(۲۵). الكافي: ج ۲ ص ۳۱۹ ح ۱۳، الأمالي، الطوسي: ص ۲۰۸ ح ۳۵۶، تنبيه الخواطر: ج ۲ ص ۱۶۹ وفيهما« مصيره»« أشهى» بدل« مسيره»« أحبّ» وكلّها عن حفص بن غياث عن الإمام الصادق عليه السلام، بحار الأنوار: ج ۷۳ ص ۱۶ ح ۵؛ سنن الدارمي: ج ۱ ص ۱۰۹ ح ۳۷۴ وفيه« مصيره» بدل« مسيره»، حلية الأولياء: ج ۶ ص ۲۷۹ الرقم ۳۸۴ كلاهما عن هشام صاحب الدستوائي، الدرّ المنثور: ج ۲ ص ۲۰۹.